Deel 1
Toen de Franse regeringscommissaris Georges Cuvier in 1811 de Groningse universiteit bezocht, verbaasde hij zich erover dat deze universiteit in een uithoek van het keizerrijk al bijna twee eeuwen een baken van beschaving en verlichting was. En zo is het nog altijd. De Groningse universiteit, die 400 jaar bestaat, paart sinds haar oprichting een sterke internationale uitstraling aan een actieve rol in het culturele, intellectuele en economische leven van Noord-Nederland. Soms dreigde deze excentrische ligging haar fataal te worden, maar uit elke crisis kwam de universiteit sterker tevoorschijn. Zij telde geleerden van Europees formaat, zoals de wiskundige Johann Bernoulli, de medicus Petrus Camper, de astronoom J.C. Kapteyn en de filosoof/psycholoog Gerardus Heymans. Nu behoort zij tot de beste honderd universiteiten van de wereld. Klaas van Berkel vertelt de kleurrijke geschiedenis van de universiteit, met oog voor het detail én de grote lijn. Dit eerste deel beslaat de periode 1614-1876.
Deel II
In de driekwart eeuw tussen 1876 en 1945 ontstond in Nederland de klassieke universiteit: de universiteit waarin de hoogleraren alles voor het zeggen hadden, waar de studenten in zalige onmaatschappelijkheid hun gang konden gaan en waarin wetenschap een hoge morele, vormende betekenis had. De Groningse universiteit was een waardige representant van deze inmiddels verdwenen universiteit, waar nog vaak met nostalgie naar wordt teruggekeken. Voor de Rijksuniversiteit Groningen was het een soms heftige periode: de universiteit werd eerst bijna opgeheven, vervolgens omgevormd tot een universiteit met internationale betekenis, een universiteit die in tijden van crisis en depressie overeind bleef, maar ten slotte diep moest buigen voor de Duitse bezetter. In het tweede deel van Universiteit van het Noorden. Vier eeuwen academisch leven in Groningen vertelt Klaas van Berkel, met oog voor de grote lijn én het sprekende detail, die bewogen geschiedenis.
Deel III
De Rijksuniversiteit Groningen is sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog onherkenbaar veranderd. Van een kleine academische gemeenschap groeide de universiteit uit tot een modern bedrijf: ondernemend, marktgericht en internationaal georiënteerd. De verzakelijking, die begon met de oprichting van een Faculteit voor Economische Wetenschappen in 1948, stokte toen studenten en docenten in de jaren zestig en zeventig een ingrijpende democratisering wisten door de voeren. Maar na dit democratisch intermezzo kreeg de verzakelijking de wind weer volop in de zeilen. Digitalisering, de komst van duizenden buitenlandse studenten, de ruimtelijke expansie van de universiteit, de schaalvergroting van het onderzoek en de verkorting en verstrakking van de studie maakten dat de universiteit tegenwoordig in bijna niets meer lijkt op de universiteit die na de oorlog weer probeerde op te krabbelen. De vraag is wel: heeft de Groningse universiteit bij al deze veranderingen haar academisch karakter weten te behouden?
Deel 1 De oude universiteit, 1614-1876 is verschenen in 2014, het laatste deel is inmiddels ook gepubliceerd.
